POProgram
POProgram predstavlja prvi naučno utemeljen i razvijen pristup prevencije poremećaja čitanja i pisanja (prevencija disleksije) kod dece koja se susreću sa problemima u razvoju jezičkih sposobnosti.
Naučna istraživanja su pokazala da se deca sa specifičnim poremećajem jezika (disfazija) često susreću sa otežanim ovladavanjem veštinama čitanja i pisanja (disleksija) i zbog prisutnih jezičkih teškoća dodatno se susreću sa problemima u obrazovanju. U cilju prevencije navedenih teškoća u centru Logomedika razvijen je jedinstveni Program prevencije koji se sprovodi u godini pred polazak u školu.
Pozadina POPrograma
Učenje čitanja je veoma značajno za obrazovanje shodno tome da deca koja dobro čitaju iskuse značajno i više znanja (Cunningham & Stanovich, 1997). Prema tome, veoma je važno da se razumeju procesi koji su uključeni u ranu čitačku sposobnost. Mnoga istraživanja su pokazala da razvoj sposobnosti čitanja zavisi od nekoliko važnih komponenti, a to su fonološko procesiranje, sposobnost pisanja, vokabular i gramatika (Anthony et al., 2002). Budući da se većina navedenih jezičkih sposobnosti (fonološke, gramatičke, leksičke) intenzivno razvijaju pre nego što dete počne da uči da čita i piše, sprovođenje stimulativnih ciljano jezički usmerenih programa u godini pred polazak u sistem školovanja može olakšati dalji razvoj jezičke strukture i prevenirati smetnje u čitanju i pisanju. Neki autori (Snow, Burns, & Griffin, 1998; Anthony et al., 2002) su eksplicitni u tome da se smetnje u čitanju mogu prevenirati pre polaska u školu. Polazeći od toga i imajući u vidu rezultate našeg istraživanja, smatramo da su preventivni, jezički usmereni, programi od posebnog značaja za decu sa poremećajima u jezičkom razvoju.
Šta nam istraživanja pokazuju
Značaj treninga preliterarnih sposobnosti dece sa specifičnim jezičkim poremećajem predškolskog uzrasta prikazan je u mnogobrojnim istraživanjima. Pre pristupa vežbanju fonoloških sposobnosti, pokazano je da su deca sa specifičnim jezičkim poremećajem bila značajno lošija u sposobnostima fonološkog razvoja od njihovih tipičnih vršnjaka. Jednu godinu nakon jezičke stimulacije, deca sa specifičnim jezičkim poremećajem nisu se statistički značajno razlikovala od dece istog uzrasta na merama fonološke svesti, čitanja i spelovanja. Druga grupa dece sa specifičnim jezičkim poremećajem sa kojom nije primenjivan trening fonoloških sposobnosti bila su značajno lošija na sve tri mere u odnosu na grupu dece sa specifičnim jezičkim poremećajem koja su obuhvaćena fonološkim vežbama i tipično govorno-jezički razvijenih vršnjaka (Warrick, Rubin & Rowe-Walsh, 1993).
Povezanost disfazije i disleksije
Visoko frekventan komorbiditet specifičnog jezičkog poremećaja (disfazija) i poremećaja u učenju čitanja (disleksije) možemo posmatrati kao oslikavanje specifičnog jezičkog poremećaja u novostečenim veštinama. Disleksija podrazumeva smetnje u čitanju i/ili razumevanju pročitanog kod dece koja pored adekvatne obuke nisu u mogućnosti da razviju sposobnost čitanja i pisanja. Uzrok disleksije su smetnje i poremećaji jezičkih, perceptivnih i kognitivnih (pažnja, verbalno pamćenje) sposobnosti koji nastaju usled više faktora među kojima je nasleđe prepoznato samo kao jedan od mogućih. Smatra se da u zemljama evropskog kontinenta živi od 5 do 10% osoba sa disleksijom sa nešto većom učestalošću kod dečaka 1,5:1 (Lalović, 2012).
Istraživanja koja se odnose na komorbiditet specifičnog jezičkog poremećaja i disleksije pokazuju relativno visoku incidencu. Statistički značajno preklapanje između specifičnog jezičkog poremećaja dijagnostikovanog u predškolskom periodu i disleksije u školskom periodu iznosi od 17 do 33% (Catts, Adlof, Hogan, & Weismer, 2005).
Zašto nam je važno da se deca sa Specifičnim poremećajem jezika pripreme za školu?
Iako se dijagnoza specifični jezički poremećaj može postaviti veoma rano, još uvek je kod nas i u zemljama u okruženju školski uzrast, odnosno polazak u školu, onaj period u kojem se otkriva najveći broj dece sa smetnjama i poremećajima u razvoju jezika. U predškolskom uzrastu zahtevi u pogledu jezika usmereni su ka svakodnevnoj komunikaciji koja je poduprta neverbalnim kontekstom, te je manje važno razumevanje onih odnosa koji u izrečenoj jezičkoj poruci nosi gramatika. Međutim taj nivo jezičke razvijenosti nije dovoljan za školsko učenje (Lenček, Blaži, & Ivšac, 2007). Znanje jezika (ali i znanje o jeziku) neretko bivaju presudni za učenje ili, tačnije, za uspeh u ovladavanju školskim veštinama. Da je to zaista tako, potvrđuje i podatak Conti-Ramsden i saradnika (1997) koji navode da je među decom sa smetnjama u učenju i lošim uspehom u ranim godinama školovanja čak 60% onih koja su prepoznata kao deca sa specifičnim jezičkim poremećajem u predškolskom uzrastu.
Danas su stavovi o postavljanju dijagnoze disleksije – obično proistekle iz specifičnog jezičkog poremećaja a obavezno iz fonološkog poremećaja, različita. Postoje „tradicionalna“ gledišta koja smatraju da se odstupanje u čitanju u smislu zaostajanja od dve godine u odnosu na vršnjake može smatrati disleksijom, a što znači da se dijagnoza može postaviti tek u trećem razredu osnovne škole. Drugu grupu čine gledišta prema kojima se, na osnovu ranih znakova, disleksija dijagnostikuje znatno ranije. Tako na uzrastu od pet godina kada već postoje odstupanja na zadacima koji uključuju provere u jezičkom funkcionisanju – posebno fonološkom, mogu biti pokazatelji dislektičnog ishoda (Lenček, Blaži, & Ivšac, 2007; Reid, 2000; Snowling, 2001, Milošević, 2017).
Ko mogu biti korisnici?
- Deca koja su se u toku razvoja susretala sa govorno-jezičkim smetnjama i poremećajima
- Deca sa dijagnostikovanim jezičkim poremećajima (Disfazija, afazija, poremećaj slušnog procesiranja)
- Poželjno je da sva deca u godini pred polazak u školu prođu detaljnu procenu jezičke spremnosti za ulazak u sistem obrazovanja
Copyright by doc. dr Neda Milošević, logoped
Izvor:
Milošević, N. (2017). Komparativna analiza fonoloških sposobnosti dece sa specifičnim jezičkim poremećajem i dece tipičnog jezičkog razvoja. Doktorska disertacija. Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju.
Milošević, N., Vuković, M. (2016). Fonološka sposobnost kao determinanta definiranja i interpretacije fonološkog poremećaja. Hrvatska revija za rehabilitacijka istraživanja. Vol.52, No.1.
Milosevic, N., Vukovic, M. (2017). Rapid naming in children with specific language impairment and in children with typical language development. Journal of special education and rehabilitation, Macedonia, Vol 18 (1-2), 42-54.
Milosevic, N., Vukovic, M. (2017). Awareness Of Rhyme In Preschool Children With Specific Language Impairment And Without Language Difficultiess. Croatian Journal Of Education-Hrvatski časopis za odgoj i obrazovanje.
rski sadržaj, koji uključuje grafičke, tekstualne, programske i ostale materijale, nalazi se pod zaštitom važećeg zakona o autorskom i srodnim pravima. U slučaju da želite da objavite neki od sadržaja sa sajta logomedica.rs bez obzira o kojem se mediju radi (elektronski, štampani, ili internet medij), obavezno je obezbediti prethodno pisano odobrenje Centra Logomedica. Neovlašćeno korišćenje smatra se povredom autorskih prava Centra Logomedica i za posledicu može imati pokretanje sudskog spora. Pojedine informacije sa sajta moguće je prenositi pod uslovom da su vidno navedene, u adekvatnom obliku, da je “informacija preuzeta sa sajta 